Surfers, hula-meisjes, ananassen, bloemen: overdadig versierde hawaïshirts zien er vaak overdreven kitscherig uit. Achter de tropische kleurenpracht gaat echter een boeiende geschiedenis schuil, zo ontdekte redacteur Ard Krikke (die zelf ooit in een hawaïshirt trouwde).
Tekst: Ard Krikke | Dit artikel verscheen eerder in Salt #72 - 2019
Geen kledingstuk roept zoveel reacties op als het fleurige hawaïshirt. Van meewarige blikken van je partner tot complimenten van volslagen onbekenden. Zelf word ik altijd erg blij van een mooi hawaïhemd. Hawaïanen noemen het overigens een alohashirt.
De mengelmoes van Polynesische patronen, de houten knopen en de gewoonte om het kledingstuk niet in je broek te proppen, laten automatisch de zon in mijn hoofd schijnen.
Deze good vibrations worden nog eens versterkt doordat Elvis Presley, een van mijn muzikale helden, in de film ‘Blue Hawaii’ een rood alohashirt met witte bloemen draagt. Dus toen een jaar of wat geleden mijn aanstaande vrouw vroeg wat ik tijdens ons trouwen wilde dragen, hoefde ik niet lang na te denken. Een rood alohashirt met witte bloemen.
Tijdens het schrijven van dit artikel kwam ik erachter dat ook Hawaïanen de bonte blouse vaak op speciale gelegenheden aantrekken. Zoals verjaardagen, bruiloften en zelfs begrafenissen. Reden genoeg dus om een duik in de achtergrond van het zonnige shirt te nemen.
Culturele mengelmoes
Het is niet precies bekend waar of door wie het hawaïshirt is uitgevonden. Sommige historici leiden het terug naar de Filipijnen, anderen beweren dat het afkomstig is van Tahiti.
Om achter het naadje van de kous te komen, heb ik een Skype-afspraak met Dale Hope, gepensioneerd kledingontwerper en schrijver van het vuistdikke boek ‘The Aloha Shirt’. Op het moment dat de 66-jarige Hawaïaan op mijn laptopscherm verschijnt, bevind ik me meteen in tropische sferen.
De zongebruinde Hope, gekleed in een olijfgroen shirt met roze, gele en witte bloemen, staat me vanuit zijn werkkamer in Kamuela (the Big Island) te woord. Voor hem op de tafel liggen verschillende kleurrijke stoffen en op de achtergrond zie ik diverse blouses hangen.
Op de muur prijken foto’s van surfers in metershoge golven. “Aloha Ard”, groet hij vrolijk kijkend in de camera. “Wat wil je precies weten? Wie het alohashirt heeft uitgevonden? Tsja, dat is een vraag waarop meerdere antwoorden mogelijk zijn. Eigenlijk bestaat het uit een mengelmoes van culturele invloeden.”
Door een alohashirt te dragen liet je zien dat je relaxed en zorgeloos door het leven ging
Dale steekt uitgebreid van wal: “Laten we beginnen bij de pasvorm; die is gebaseerd op de 19e eeuwse palaka, een geblokte blouse van stevig katoen die Hawaïaanse plantagearbeiders droegen tijdens hun werk op de suiker- en ananasvelden.
Leuk weetje is dat de palaka weer is afgekeken van hemden die destijds door Europese matrozen werden gedragen. Ook de bloemrijke motieven zijn niet Hawaïaans. Deze zijn waarschijnlijk geïnspireerd op de bloemenpracht van de pareo, een Tahitiaanse omslagrok.
Verder hebben Chinese en Japanse kleermakers, geïmmigreerde plantagearbeiders, het stugge katoen begin 20e eeuw vervangen door yakuta, een felgekleurde stof die normaal gesproken alleen voor meisjeskimono’s werd gebruikt. Ten slotte heeft de Filipijnse barong tagalog, een loshangend overhemd, als voorbeeld gediend voor de informele dresscode.”
Om zijn betoog kracht bij te zetten houdt de fit ogende Hope twee repen stof voor de camera omhoog. Op de een prijken oosterse dennenbomen, tijgers, bloemen en besneeuwde bergtoppen.
Op de ander staan exotische hula-dansers, palmbomen, golven, surfers en outriggers (kano’s) afgebeeld. “De oorspronkelijke Aziatische designs, zoals Mount Fuji, maakten geleidelijk plaats voor Hawaïaanse motieven”, legt hij uit. “Hierdoor viel de blouse steeds meer in de smaak bij lokale eilandbewoners.”
De Rathskeller
Volgens Hope doen verschillende verhalen de ronde over wie het eerste een ‘echt’ alohashirt droeg. Hij vertelt dat begin 20e eeuw een groep zogenaamde beach boys – “jongemannen die rijke hotelgasten op Waikiki Beach vermaakten met onder meer het geven van surflessen” – steeds vaker in bontgekleurde blouses naar hun favoriete kroeg de Rathskeller Bar gingen.
“Hierdoor werd het shirt in de jaren 20 een tijdje de Rathskeller genoemd. Helemaal toen niemand minder dan Bing Crosby, die regelmatig in de Rathskeller voor Amerikaanse toeristen optrad, ook in een bloemenhemd werd gespot.” Hope’s verhaal wordt onderschreven door Linda Bradley in ‘Aloha Attire: Hawaiian Dress in the Twentieth Century’.
In het boek verhaalt de hoogleraar aan de Washington State University over de ontstaansgeschiedenis van het kledingstuk. “Het alohashirt is een visuele weergave van de multiculturele geschiedenis van Hawaï”, legt Bradley uit. “Alsof je een blik in het verleden werpt.” De Amerikaanse doet in haar boek uit de doeken hoe het eilandrijk vanaf de twintiger jaren werd overspoeld door een aanzwellende stroom toeristen.
Eerst per cruiseboot en vanaf 1935 per lijnvliegtuig van Pan Am. “Lokale ondernemers waren er als de kippen bij om de exotische hemden als souvenirs aan de man te brengen. De stijgende verkoop van hawaïshirts was een welkome inkomstenbron voor veel kleermakers. Ook de afgelegen eilanden werden in de dertiger jaren namelijk keihard door de wereldwijde crisis getroffen.”
Merknaam
Een van deze kleermakers was Koichiro Miyamoto. De Japanner, ook wel Musa-Shiya the Shirtmaker genoemd, plaatste in de zomer van 1935 een bondige advertentietekst in de Honolulu Advertiser. Deze las: ‘Aloha Shirts, well tailored, beautiful designs and radiant colors. Ready made or made to order…95 cents up.’ Het was de allereerste advertentie voor een hawaïshirt.
Het legde de Japanner geen windeieren; Hollywoodacteur John Barrymore bestelde een paar met de hand gemaakte Shiya-shirts, waardoor Miyamoto’s business een behoorlijke boost kreeg. Het was echter kledingfabrikant Ellery J. Chun die zo slim was om de term ‘Aloha Shirt’ (en ‘Aloha Sportswear’) in 1936 als merknaam vast te leggen.
Hij bouwde een warenhuis (King-Smith Clothiers in Honolulu) om tot naaiatelier en legde zich volledig toe op de (massa)productie van hawaïhemden. Ook merken als Kahala, Kamehameha en Royal Hawaiian zagen het levenslicht en overspoelden de markt in rap tempo met uitbundige blouses.
Aloha Friday
Iemand die hier garen bij spon, was John ‘Keonie’ Meigs. Gebaseerd op traditionele Polynesische motieven ontwierp de Hawaïaan, landschapsschilder van beroep, aan de lopende band shirtdesigns. Van palmbomen tot leibloemen en van speervissers tot surfende eilandbewoners. Zijn inspiratie putte hij uit voorwerpen die hij in het Hawaii State Museum of Natural and Cultural History bestudeerde.
In totaal zou Meigs tussen 1938 en 1951 ruim driehonderd ontwerpen maken, waarvan een deel nu nog steeds wordt gebruikt. Hope vertelt me hoe het simpele hawaiishirt mede dankzij mannen als Musa-Shiya, Chun en Meigs in de jaren 40 uitgroeide tot een miljoenen business.
“Na de Tweede Wereldoorlog was het hek van de dam. Amerikaanse soldaten keerden terug uit de Pacific met plunjezakken vol vrolijke shirts, waardoor de kledingkast van menig man er plots uitzag als een draagbare ansichtkaart”, lacht de Amerikaan. “Daarnaast groeide het jaarlijkse eilandtoerisme na de oorlog van gemiddeld 50.000 bezoekers naar 250.000 bezoekers.
Wat ook hielp was dat bekende namen als Frank Sinatra, Duke Kahanamoku en president Truman zich niet schaamden om in het openbaar in een bloemenprintje te verschijnen. Het was The Golden Age van alohashirts.”
Het stugge katoen werd vervangen door een stof die normaal gesproken alleen voor meisjeskimono’s werd gebruikt
Dit gouden randje begon nog harder te blinken toen Hawaï in 1959 tot de vijftigste staat van Amerika werd uitgeroepen en in 1966 Aloha Friday zijn intrede deed, waardoor werknemers op de eilanden elke vrijdag in bloemenhemd naar kantoor mochten. Deze traditie zou later als casual friday de oversteek naar het vasteland maken.
Bradley beaamt dat het shirt wereldwijd steeds meer ingeburgerd raakte. “Wat ooit begon als een kledingstuk dat de geschiedenis van de eilandbewoners weerspiegelde, groeide gestaag uit tot een fashion statement; door een alohashirt te dragen liet je zien dat je relaxed en zorgeloos door het leven ging.”
Van Hawaï naar Hollywood
Hope weet dat deze hang loose uitstraling in de jaren 50 en 60 met name door Californische beach bums gestalte heeft gekregen. Surfers, vaak gekleed in spotgoedkope hawaïshirts, stroopten op zoek naar goede golven eindeloos de stranden af. Ook surffilms als ‘Gidget’ (1959) en ‘Blue Hawaii’ (1961) – waarin het bloemenhemd door verschillende personages wordt gedragen – hebben aan dit zorgeloze beeld bijgedragen.
“Het shirt dat Elvis Presley in ‘Blue Hawaii’ droeg, was overigens verre van goedkoop. De rode blouse kwam van de hand van Alfred Shaheen, een Hawaïaanse kledingontwerper die behalve shirts ook fantastische rokken en jurken onder de naam Surf ‘n Sand Hand Prints maakte”, zegt Hope terwijl hij zijn hond een aai over de bol geeft.
Na Elvis werd het opgewekte overhemd nog door een eindeloze stoet Hollywoodsterren gedragen. Denk aan Tom Selleck als privédetective in de serie ‘Magnum’, Al Pacino als Tony Montana in de drugsfilm ‘Scarface, Bratt Pitt als vechtersbaas Tylar Durden in ‘Fight Club’ en George Clooney in ‘The Descendants’.
Al dit acteergeweld voorkwam niet dat het hawaïshirt in het laatste kwart van de twintigste eeuw steeds vaker werkeloos in de kast bleef hangen. Daar was het een ‘besmet’ kledingstuk, behorend bij de zwaarlijvige Amerikaanse toerist die geen gevoel voor smaak had.
De laatste paar jaar is er sprake van een hippe comeback. Stijliconen als Rami Malek (acteur), Adam Levine (popzanger), Johnny Depp (acteur) en Pharrell Williams (muzikant, kledingontwerper) worden regelmatig met hawaïhemden in het wild gespot.
Uiteraard niet in spuuglelijke misbaksels van synthetische materialen, maar in fraaie shirts van bio-katoen met authentieke Hawaïaanse dessins. Het is trouwens heel makkelijk om een ‘echt’ alohashirt van een ‘nepper’ te onderscheiden. “Een kritische blik op het borstzakje volstaat meestal. Die moet namelijk links zitten en opgaan in het geheel. De print op het borstzakje sluit naadloos aan bij die van het hele shirt”, besluit Hope zijn boeiende betoog.
Bekende namen als Frank Sinatra, Duke Kahanamoku en Truman schaamden zich niet om in het openbaar in een bloemenprintje te verschijnen
Na het gesprek denk ik na nog een tijdje na over de vraag waarom de bloemrijke tropenblouse mij zo’n goed gevoel bezorgt. Normaal gesproken ren ik namelijk keihard weg van alles waar overdreven vrolijke prints op staan afgebeeld. Waarom hul ik me dan toch zo graag in een shirt met palmbomen, zonsondergangen en surfers?
Ik kom tot de conclusie dat dit waarschijnlijk komt omdat de overdadige eilandmotieven niet alleen mij blij maken, maar vaak ook een positief effect hebben op de mensen om me heen. Hawaïanen noemen dit de aloha spirit, oftewel het delen (alo) van levensenergie (ha). Ik denk dat ik deze zomer maar eens flink de bloementjes ga buiten zetten. Aloha.
Luisteren
99percentinvisible.org
Bezoeken
Bishop Museum in Honolulu
Kijken
‘The Aloha Shirt: Spirit of the Islands’ (9.53 min)
Raising Arizona
